Najib MAHFUZ
Hatto ziyoli kishilar ham uni ko`chada uchratib qolsalar, ortidan havas bilan qarab qolishar, go`yo sahro sayyohining ko`ziga muzdek zilol buloq ko`ringani kabi nigohini uzishga kuch topolmas edi. Uning eri tasbeh, tamaki va gul kabi mayda-chuydalar sotish bilan shug`ullanardi. Turmush o`rtog`i vafot etganida Ummu Abbos hali qirqqayam kirmagan edi: huzurli yosh, qo`shnilarning fikricha, ayol benuqsonlik cho`qqisini zabt etgan, uning vujudi, nafis terisidan kishini maftun etadigan o`ziga xos ifor anqib turadi... Buning ustiga Ummu Abbosga mol-mulk meros qoldi, eridan so`ng u uy-joy sohibasiga aylandi. To`g`ri, uy bir oz nurab qolgan, ammo to`rt qavatli, pastki qavatda esa uchta do`koncha joylashgan. Bu mahalla kishilarining ko`pchiligi qashshoq edi, shuning uchun tul qolgan Ummu Abbos ularning ko`ziga totli shirinlik bo`lakchasidek ko`rinar, aksar erkaklar uni o`z ayoli sifatida ko`rishni xohlashardi. Ammo taqdir boshqacharoq farmoyish berdi: Ummu Abbosning xayolini band qilgan odam hech kimning diqqatini tortmaydigan Husayn aravakash bo`lib chiqdi, uyam mayliku-ya, Husayn hatto aravachaniyam ijaraga olgan edi. U o`ttiz yoshlardagi davangirday odam edi. O`zining qo`pol va mushtumzo`rligi bilan dong taratgan Husayn bahona topilishi bilan, ba`zan esa hech bir vaj-korsonsiz mushtlashishga hamisha tayyor turardi. Mahallada yoshu qari undan qo`rqishar, hech kim bu odamga ro`para bo`lishni istamasdi. Shunday sohibjamol qanday qilib uning tuzog`iga ilinganiga hech kim tushunmadi. Qo`shnilar ayoldan ranjidilar, g`iybatini qildilar va uning tutgan yo`lini noto`g`ri deb baholadilar. So`ng og`ir xo`rsinganlaricha:
– Sho`rlik ayol! Bechoragina o`g`li Abbos!.. – dedilar achinib.
Abbos ayolning birinchi eridan bo`lgan farzandi. U yigirma yoshlardagi o`ta samimiy, ammo tentaknamo fe`lli o`spirin bo`lib, dudog`idan doimo bolalarcha tabassum arimaydi. Xayolchan ko`zlarida esa sirli ifoda balqib turadi. Hali yosh ekaniga qaramay soqol-mo`ylov qo`ygan, ularni erinmay parvarishlab o`stirardi. U ta`lim olish uchun boshlang`ich sinfga borganida alifboning birorta ham harfini eslab qololmagan. Natija ma`lum, butunlay savodsiz edi. Otasi o`g`li hayotda yo`lini topishiga ko`maklashish maqsadida uyning birinchi qavatida shirinliklar, no`xat va pista sotadigan do`koncha ochib bergan. To`g`ri, Abbos shirinliklarni oz-moz sotib ham turardi, biroq aksariyatini bolalarga tekin tarqatardi. Onasi Husayn aravakashga turmushga chiqqanida u bir necha kun qaergadir yo`qolib qoldi. Qaytganida esa qo`shnilar undan ahvol so`rasalar, ta`na aralash bosh chayqab:
– Boshqa odamni otamning o`rnida ko`rolmayman, onamning bu ishi yaxshimas, – dedi.
Tentakligi tutib qolganida bo`lsa yuqoriga — onasining derazasiga qarab baland ovozda qichqirardi:
– Olloh gunohingizni afv etsin, Ummu Abbos !
Ilgarilari kech tushishi bilan u o`zining galabeyini echib, och ko`k rangli kostyumini kiyar, soqol va mo`ylovini hafsala bilan silliqlab tarar, boshiga popukli hojido`ppisini qo`ndirib, qo`liga hassasini olardi-da, do`konchani qulflab, sayr qilib kelgani jo`nardi. U yo`lida uchragan har bir odam bilan quyuq so`rashardi. Og`ziga qand bo`lagini solib olib, deyarli butun kecha davomida behad baxtiyor ko`rinishda tentib yurardi. Onasi turmushga chiqqanidan keyin ham bu odatini o`zgartirmadi, ammo do`konchaga butunlay ko`chib o`tdi. Onasi o`g`lining o`jarligini bilgani uchun bunga qarshilik qilmadi. Tungi sayohatlari paytida o`g`li biron noxushlikka duchor bo`lishi mumkinligidan Ummu Abbos qo`rqmasdi, hamisha farishtalar o`g`limni asraydi, deya ta`kidlardi.
Husayn kunlarning birida do`konchaga kirib keldi. Abbos kutilmagan mehmonga tik boqib, ovozini ko`tarib ochiqchasiga dedi:
– Chiqib ket, seni ko`rishni istamayman!
– Axir men o`gay bo`lsa ham sening otangman-ku! – dedi Husayn g`azabi qaynab tutaqqanicha.
Odamlar janjal avj olib ketmasidan ularni ajratishga oshiqishdi. Husaynni tinchlantirishga urinib, o`spirinni himoya qilishdi. Ummu Abbos bu holdan juda ranjidi, ohu ko`zlarida yosh yaltiradi. Chunki Abbos uning yagona farzandi edi. Shu bilan birga Abbosning chiroyli yuzi onasiga juda o`xshab ketardi. Onasi esa uni haddan ortiq yaxshi ko`rardi.
Husayn uylanganidan so`ng yanada qo`pol va jahldor bo`lib qoldi. U ulfatlarini tez-tez mehmonga chorlab turar, ular bilan xurmachasidan toshgunicha ichardi. Oyog`ida zo`rg`a tik turib, xunuk ovozini baralla qo`yib qo`shiq aytardi.
Abbos uni bunday yovvoyi holatda ko`rib, do`konidan ko`chaga chiqar, tepaga, onasining derazasiga qarata baland ovozda har doimgiday qichqirardi:
– Olloh gunohlaringizni afv etsin, Ummu Abbos!
Davomi 2-qismda..